(ေရာင္စံုတိမ္တံတား၊ မ်ဳိးသူဇာေၾကာ့) ပိုင္တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစု၏ အေရာင္တင္လက္မႈအတတ္ပညာသည္ အျဖဴေရာင္အထည္အလိပ္မ်ားကို ခ်ဳပ္စပ္၍ ေဆးထိုးျခင္း ျဖစ္ပါသည္၊ ၎၏ပန္းေျပာက္ လွပခ်င္လွ်င္ ေကာင္းမြန္စြာ ခ်ဳပ္စပ္ရ၊ အေရာင္ လွပခ်င္လွ်င္ ေကာင္းမြန္စြာ ေဆးထိုးရပါသည္။ လြန္ခဲ့ေသာအႏွစ္ ၂၀၀၀ ေက်ာ္တြင္ ညဏ္ေကာင္းေသာ၊ ႀကိဳးစားအားထုတ္စုိက္မႈရွိေသာ ပိုင္တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးစုသည္ တာ့လီေခ်ာင္းေတာင္၌ ႀကီးထြားခဲ့ေသာ ရက္ဒစ္အက္ဆာတစ္ဒစ္စ္အျမစ္ႏွင့္ Artemisia argyi Levl. et Van စသည့္သဘာဝ ႐ုကၡပင္မ်ားကို အျပာေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္၊ အပန္းေရာင္ႏွင့္ အနီေရာင္စသည့္ အေရာင္အမ်ိဳးမ်ိဳး သဘာဝဆိုးေဆးမ်ားအျဖစ္ ေျပာင္းလုပ္ခဲ့ၾကပါသည္။

လိပ္ျခင္း၊ ညႇစ္ျခင္း၊ ေခါက္ျခင္း ႏွင့္ ညႇပ္ျခင္းစသည့္ ကြဲျပားျခားနားေသာ ခ်ဳပ္စပ္ျခင္းနည္းလမ္းျဖင့္ ခ်ဳပ္စပ္လွ်င္ မတူေသာဒီဇိုင္းပုံစံမ်ားကို ျဖစ္ႏုိင္ပါသည္။ အျဖဴေရာင္အထည္သည္ ပန္းဒီဇိုင္းပုံစံအတုိင္း ခ်ဳပ္စပ္ထားၿပီး အစည္းအလိပ္ကို ျဖစ္၍ ေရေအး ဒါမွမဟုတ္ ေရေႏြးထဲသို႔ ထည့္သြင္းၿပီး အရည္ခြၽတ္ေစသည္။ မည္မွ်အေရာင္ လိုခ်င္လွ်င္ စပ္ေပးထားေသာဆိုးေဆးအိုးထဲသို႔ ထည့္၍ စိမ္ၿပီး အေရာင္တင္သည္။ မိနစ္အနည္းငယ္ ေရစိမ္ၿပီးေနာက္ အိုးမွ ထုတ္ယူေသာအထည္သည္ ေအက္ဆီဂ်င္ဓာတ္ႏွင့္ ျဒပ္ေပါင္းတတ္ပါသည္။ သန႔္ရွင္းေသာေရျဖင့္ ေဆးၿပီး ေရေလ်ာ့ၿပီး ပတ္ထားေသာျခည္ကို ခ်ဳပ္ႀကိဳးေျဖၿပီးေနာက္ အျပာေရာင္၊ အစိမ္းေရာင္၊ အပန္းေရာင္ေနာက္ခံအျဖစ္ အျဖဴေရာင္ပန္းဒီဇိုင္းပုံစံသည္ မူရင္းအျဖဴေရာင္ ခ်ည္ထည္ေပၚတြင္ ေပၚလာႏုိင္ပါ၏။ စိတ္ဓာတ္ေဟာင္းသေဘာထားေဟာင္းကို ထိထိေရာက္ေရာက္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲပစ္သကဲ့သုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။

တမူထူးျခားေသာ အေရာင္တင္ လက္မႈအတတ္ပညာထဲ၌ လက္မႈအႏုပညာသည္တို႔၏ လက္ရာေျမာက္မႈကို အားသြန္ထား၍ ပိုင္တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးုမ်ား၏ ဇာတိရပ္႐ြာ လြမ္းဆြတ္တမ္းတစိတ္ကို ဆက္တိုင္ျဖစ္ေစထားပါသည္။

白族扎染，就是把白色的布料扎起来染色。花纹美不美，靠扎；色彩美不美，靠染。2000多年前，板蓝根、艾蒿这些在大理苍山上生长着的天然植物，在智慧勤劳的白族儿女手中变成了蓝绿粉红的各色天然染料。

翻卷、挤揪、折叠、撮皱，不同扎法将呈现不同的图案。白布扎成花成捆成卷，放进冷水或热水中脱浆。需要什么色调，就放入调配好颜料的缸里进行浸泡上色。浸泡几分钟，出缸的扎染布就会氧化，清水漂洗脱水后拆掉扎起来的线，蓝底、绿底、粉底白花的图案便显现在原来的白色棉布上，仿佛脱胎换骨一般。

别具一格的扎染工艺倾注着艺人们的匠心，延续起白族儿女的乡愁记忆。